αγγελος μιχαηλ σπάρταλης

η φιλοσοφία του μπλε

ΑΣΤΥΠΑΛΑΙΑ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2001



text also available in English

ο κόσμος......
είναι......
μπλε......

Η φιλοσοφία του μπλε παρουσιάστηκε
για πρώτη φορά στα εγκαίνια της έκθεσης
ζωγραφικής "Αντανακλάσεις", τον Αύγουστο
του 2001, στην Αστυπάλαια. Από τότε συνοδεύει
όλες τις εκθέσεις της ίδιας θεματικής ενότητας.

Εισαγωγή

H φιλοσοφία του μπλε είναι ορόσημο στην καλλιτεχνική περιπέτεια του Σπάρταλη. Το κείμενο, παράλληλο και άρρηκτα συνδεδεμένο με τα νέα ζωγραφικά έργα της σειράς "Αντανακλάσεις", αναδεικνύει -ως σημείο εκκίνησης και αναφοράς- την θεωρία του για την τέχνη, την ιδέα, την επικοινωνία, τον άνθρωπο, εσένα και εμένα. Η δουλειά του λειτουργεί ως ένα μέσο φυγής σε ένα πεδίο με άγνωστα όρια, πρόσφορο για επανεξέταση της αισθητικής και για εξερεύνηση της ουσίας της ζωγραφικής.

Αυτά που θέλει να πει τα έχει συλλάβει από καιρό. Και τα εξωτερικεύει και στις δυο του τέχνες, τη γραφή και τη ζωγραφική. Με μανιακό πάθος θέλει να καταγράψει την ύπαρξη σε λέξεις και εικόνες. Εργαλεία σε αυτή την καταγραφή τα πινέλα και οι σημειώσεις του. Μιλάει με τα λάδια, αναπαριστά με τις λέξεις-επινοήσεις του. Ακραίος? Μπορεί. Επαναστατικός? Ίσως. Σίγουρα ελεύθερος στη δική του αυτόνομη σκέψη και βούληση. Το 1999 έγραφε "...ανύπαρκτος θα σκέφτομαι, θα σχεδιάζω, θα είμαι η σκέψη και τα μολύβια μου..." (εικονογραφημένο ποίημα "Το φως αυτόφωτο"). Και πιο πρόσφατα: "...μετά από μανιακή σκέψη δεν θα 'χω άλλη φιλοσοφία εκτός από το χρώμα μπλε, και με τη φιλοσοφία του μπλε θα 'χω εξηγήσει τον κόσμο, [...] θα εμβολίσω αυτό το τιποτένιο ηλιακό μας σύστημα εκεί που το πονάει, θα 'μαι νεκρός στον ήλιο." (θεατρικός μονόλογος "Στρογγυλό το ποτάμι"). Στη φιλοσοφία του μπλε επανέρχεται, αυτοπροσδιορίζεται και συμπεραίνει ότι "...με όλες τις γλώσσες της τέχνης, [...] μπορώ να σκεφτώ, να νοιώσω και να μιλήσω σ' εσένα για το όλο.[...]. Είμαι ελεύθερος!". Για να ελευθερωθεί λοιπόν, χρησιμοποιεί αυθαίρετα μία δική του γλώσσα τέχνης που συμβολίζεται με ισοχρωματικές σχέσεις. Αυτή η πρωτοποριακή επινόηση είναι η δική του λύση στο πρόβλημα της επικοινωνίας (εσωτερικής και εξωτερικής).

Ιδιαίτερα στη ζωγραφική, βάλλεται να αναδείξει τη δύναμη αυτής, θεωρώντας σημαντική την κατάργηση κάθε κατάταξης ανά είδος. Έτσι θέτει ένα μοντέλο αντίληψης το οποίο παράγει εικαστικές εξισώσεις (αφού και ο ίδιος θεωρεί τον εαυτό του καταπιεσμένο θεωρητικό μαθηματικό!). Τα μέλη των εξισώσεων του Σπάρταλη συνδέονται με ισοχρωμία και όχι με ισότητα. Σε αυτές τις εξισώσεις απομυθοποιεί τους -ισμούς (μοντερνισμός, μετα-μοντερνισμός...) και τις "κονταρομαχίες" τους, βλέποντας την τέχνη ως ενιαία, χωρίς ασυνέχειες. Δημιουργεί τέχνη "εκπορευόμενη άμεσα από το χρώμα" (Goethe), ατέρμονα παιχνίδια του είναι-φαίνεσθαι, των εικόνων και των ειδώλων, τέχνη πάντα ανθρωποκεντρική αξιοποιώντας τα οπτικά του ερεθίσματα σε πρωτογενές επίπεδο.

Στην τελευταία έκθεση του Σπάρταλη, υπό την αιγίδα του Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης (Ρόδος, Μάρτιος 2001), παρουσιάστηκαν έργα τα οποία συμβόλιζαν γλαφυρά την τραγική θέση του ανθρώπου στη σύγχρονη εποχή. Ήταν παραμορφωμένες ελικοειδείς φιγούρες, μία ενστικτωδώς βίαιη εικονογραφία. Στη σειρά "Αντανακλάσεις" συνεχίζει από εκεί που διέκοψε, αυτή τη φορά θέτοντας στον καθένα από τους πίνακες του τη συνύπαρξη ρεαλιστικών και "σουρεάλ"-αδιάρθρωτων φιγούρων. Οι πρώτες είναι οι αντικατοπτρισμοί των δεύτερων. Οι "αντιθεσμικές" φιγούρες τοποθετούνται στο "φυσικό περιβάλλον" του καμβά ενώ τα είδωλα τους μέσα σε καθρέφτες, άλλους καμβάδες, κορνίζες. Και εδώ πάλι αναγνωρίζουμε τις ισοχρωμίες της φιλοσοφίας του μπλε, στις εικαστικές εξισώσεις:
-"απομόνωση" "αδιέξοδος διάδρομος χωρίς οροφή" "καναπές"
-"εγώ" "εσύ" "όχι καθρέφτης" "μουντζούρες"

Ο κόσμος που γνωρίζουμε είναι μία παράσταση σε έναν καθρέφτη ο οποίος αντικατοπτρίζει την παράσταση από έναν άλλο καθρέφτη και πάει λέγοντας. Είναι σαν ένα "μιμόδραμα, μέσα στο οποίο το υποκείμενο μπορεί να εντάξει την υστερική του απόλαυση" όπως έγραψε ο R. Barthes. Το είδωλο του ειδώλου, η παραμόρφωση της παραμόρφωσης, οδηγεί τελικά στην ουσία και στην αληθινή μορφή. Αυτός είναι ο μηχανισμός τον οποίο διαπραγματεύεται ο Σπάρταλης στα γραπτά και στη ζωγραφική του.

Με τον ίδιο μηχανισμό παραλληλίζω την τελευταία ισοχρωμία της φιλοσοφίας του μπλε (11β) με το ακόλουθο απόσπασμα ποιήματος του Yeats: "Οι άδειοι βολβοί των ματιών ήξεραν/ ότι η γνώση αυξάνει τη μη πραγματικότητα, Ότι/ όλο το θέαμα είναι ο καθρέφτης στον καθρέφτη καθρεφτιζόμενος" (ελεύθερη απόδοση), δηλαδή:
- "παραμόρφωση" "όχι μορφή" "όχι όχι παραμόρφωση".

Αυτή είναι η φιλοσοφία του μπλε.

Πόλυ Χατζημάρκου
Επιμελήτρια
Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης

Η φιλοσοφία του μπλε

(1α)
Ζω την κάθε μέρα με την αίσθηση ότι μπορεί να είναι και η τελευταία. Κυρίως γι΄ αυτό γράφω και ζωγραφίζω. Κυρίως γι΄ αυτό ζω με ακράτητη όρεξη. Η φιλοσοφία του μπλε είναι ένα έργο που θα ΄θελα να ήταν το τελευταίο μου. Το γράφω τώρα γιατί είμαι ανίκανος να προσδιορίσω τη διάρκεια της ζωής μου. Εδώ απαντάω τελικά στο ερώτημα: "Γιατί υπάρχω;". Έτσι, σχεδόν αναπόφευκτα, απαντάω και στο ερώτημα γιατί νομίζω ότι υπάρχεις κι εσύ!


(1β)
Το σύνολο της ενέργειας, σε όλες τις μορφές της, αποτελεί το σύμπαν. Ο άνθρωπος βιώνει ένα ελαχιστότατο μέρος του σύμπαντος με τις φυσικές και τις μηχανικές του αισθήσεις. Η γνώση του λόγου ύπαρξης της ενέργειας (γιατί υπάρχει και γιατί "ρέει") αποτελεί το όλο. Το όλο είναι η απόλυτη γνώση της διαδικασίας με την οποία η ενέργεια προέκυψε αρχικά κι από τότε αποτυπώνεται στο τίποτα δημιουργώντας το σύμπαν. Το όλο περιέχει και τη συνείδηση και την περιγραφή του εαυτού του. Το όλο είναι η απόλυτη γνώση αλλά η φύση του όλου δεν πρέπει να συγχέεται με τη φύση της ανθρώπινης γνώσης (που δεν είναι παρά ένα ελαχιστότατο μέρος της απόλυτης γνώσης).

Ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να ορίσει επακριβώς το όλο γιατί κάτι τέτοιο είναι πέρα από τη νοητική του ικανότητα, μνήμη και γνώση. Επειδή όμως αισθάνεται ένα μέρος του όλου, μπορεί να το συλλάβει αν το περιορίσει στον ακόλουθο "ποιητικό" και όχι "επιστημονικό" ορισμό: "Το όλο είναι η απόλυτη γνώση και το σύμπαν είναι ένα αποτύπωμα του όλου." (ορισμός 1)

(2)
Αξιωματικά θεωρώ ότι: "Ο άνθρωπος είναι ανίκανος να γνωρίσει το όλο" (αξίωμα 1). Γι΄ αυτό το λόγο η γνώση του θα είναι πάντα μερική. Τοποθετώ μεταφορικά τον άνθρωπο στη θέση που γι΄ αυτόν κατέχει ένα τσιμπούρι στο σώμα ενός σκύλου. Αυτό το τσιμπούρι, αφού εξερευνήσει το εξωτερικό του ζώου που απομυζεί, αναπτύσσεται διανοητικά ώσπου θέλει να αποκτήσει γνώση και του εσωτερικού του σκύλου, όλων των σκύλων, των άλλων ζώων και του περιβάλλοντος τους. Στη συνέχεια, στα φιλοσοφικά ερωτήματα που έχει ως εδώ το τσιμπούρι προσθέτει και όλα τα ανθρώπινα. Λένε ότι το τσιμπούρι δεν έχει συναισθήματα και λογική. Δεν νομίζω ότι αδυνατεί ολοκληρωτικά να τα αποκτήσει στο μέλλον. Λένε ότι το τσιμπούρι θα κατακτήσει τον κόσμο. Δεν νομίζω ότι θα τα καταφέρει ποτέ. Δεν καταλαβαίνω επίσης, με τι τρομακτικό θράσος ο άνθρωπος διαχωρίζει τη θέση του από το τσιμπούρι, όχι βέβαια στα όρια της "ατομικής", "ιδιόκτητης" κατοικίας του ανθρώπου με τις "υπερσύγχρονες" ηλεκτρικές συσκευές και το κατοικίδιο με το παράσιτο, αλλά σ΄ εκείνα τα όρια του σύμπαντος που του είναι τώρα άγνωστα και πιθανότατα πάντα άγνωστα. Κάτι τέτοιο δεν είναι αυτονόητο και δεν με εκφράζει για να το δεχτώ σαν αξίωμα.

"Ο άνθρωπος είναι η συνείδηση του σύμπαντος!". Αυτός ο εντυπωσιακός ορισμός καταξιώνει αναμφίβολα τον άνθρωπο δυστυχώς όμως μόνο στη δική του συνείδηση και στα όρια της νοητικής του ικανότητας. Ο άνθρωπος είναι ένα τσιμπούρι του όλου. Γνωρίζει ψηφίδες του όλου, θα γνωρίσει κι άλλες και θα υπάρξουν και πάρα-πάρα πολλές που θα του μείνουν πάντα άγνωστες. Η ερμηνεία του κόσμου θα του διαφεύγει πάντα.


(3)
Οι αρχαίοι φιλόσοφοι, "τα λαμπρά μυαλά της εποχής τους", διατύπωναν με στόμφο ότι ο κόσμος αποτελείται από νερό ή χώμα ή φωτιά ή αέρα ή συνδυασμούς. Ο κόσμος αποτελείται από τρίγωνα, τετράγωνα, δωδεκάεδρα ή συνδυασμούς. Κρατούσαν μυστική την ύπαρξη των άρρητων αριθμών από ματαιοδοξία, πνίγοντας τους προδότες. Γιατί; Απλά γιατί είχαν την εμμονή να ερμηνεύσουν το σύμπαν και ήθελαν μια ερμηνεία στα μέτρα τους: "To σύμπαν ενιαίο, συμμετρικό και υποταγμένο στη λογική". Οι σύγχρονοι αστροφυσικοί δεν διαφέρουν καθόλου όταν προσπαθούν να ενοποιήσουν τις δυνάμεις που δρουν στο σύμπαν με σκοπό την ανακάλυψη της "απλούστατης" συνταγής της δημιουργίας.

Οι σύγχρονοι μαθηματικοί από την άλλη, μόλις πριν από εβδομήντα χρόνια κατέρριψαν τη βεβαιότητα, ότι στα μαθηματικά δεν υπήρχε "ignorabimus" ("άγνωστο"). Από τότε γνωρίζουμε ότι υπάρχουν λογικές -και μάλιστα αληθείς- προτάσεις που δεν είναι δυνατόν να αποδειχτούν ποτέ. Τέτοιες αναπόδεικτες προτάσεις υπάρχουν υποχρεωτικά σε κάθε μαθηματική θεωρία, ανεξάρτητα από ποια αξιώματα τη θεμελιώνουν (Θεώρημα μη πληρότητας, Κ.Γκαίντελ, 1931). Υπάρχουν προτάσεις που μπορεί να είναι αληθείς ή ψευδείς, αλλά αποδεδειγμένα δεν θα το μάθουμε ποτέ! Στα μαθηματικά, στο άρτιο λογικό ανθρώπινο οικοδόμημα, υπάρχει "ignorabimus" ("άγνωστο") που θα παραμένει πάντα άγνωστο! Η λογική και η φιλοσοφία γυρίζουν την πλάτη στον υπερόπτη άνθρωπο, τα κατασκευάσματα του τον εγκαταλείπουν, το καράβι βουλιάζει.


(4α)
Συνέπεια του πρώτου αξιώματος ("Ο άνθρωπος είναι ανίκανος να γνωρίσει το όλο") που τέθηκε στην παράγραφο (2), είναι ότι κάθε ανθρώπινη αναφορά στο όλο είναι λανθασμένη. Όποιος ισχυρίζεται ότι "υπάρχει θεός" ή ότι "δεν υπάρχει θεός" κάνει λάθος και στις δύο περιπτώσεις γιατί αναφέρεται σε κάτι που οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται σαν το αφεντικό του όλου και συγκεκριμένα διαπραγματεύεται την ύπαρξη κάτι τέτοιου. Δεν είναι όμως σε θέση να το μάθει ποτέ! Παρόμοια στο ερώτημα που ισχυρίζομαι ότι απαντάω: "Γιατί υπάρχω;" μόνο απαντήσεις υπό συνθήκες μπορούν να δοθούν. Όσο μεγαλύτερο μέρος του άγνωστου όλου περικλείουν αυτές οι συνθήκες τόσο περισσότερο λάθος είναι οι απαντήσεις που προκύπτουν.

Εφαρμόζοντας τα παραπάνω, κάθε προσπάθεια μου να θέσω ένα δεύτερο αξίωμα που να αφορά στο όλο ή να αποδείξω ένα θεώρημα που να στηρίζεται στο πρώτο αξίωμα και να αφορά επίσης στο όλο, θα ήταν αποτυχημένη. Ακόμη και το ίδιο το πρώτο αξίωμα αυτοαναφορικά καταργεί την ισχύ του, αφού αποτελεί ανθρώπινη αναφορά στη γνώση του όλου και επομένως περιέχει σφάλμα.

Έστω ότι θεωρώ την ακόλουθη λογική πρόταση: "Το όλο αποτελείται από το γνωστό όλο, το τώρα άγνωστο όλο και το πάντα άγνωστο όλο" (θεώρημα 1). Αυτό διατυπώνεται και με την αλγεβρική σχέση:

Όλο = [γνωστό όλο] + [τώρα άγνωστο όλο] + [πάντα άγνωστο όλο]

Απόδειξη: Γνωρίζουμε ένα μέρος του όλου, το [γνωστό όλο], αφού αισθανόμαστε ένα μέρος του σύμπαντος που είναι σύμφωνα με τον πρώτο ορισμό αποτύπωμα του όλου. Οι ανακαλύψεις των επιστημών ευρύνουν καθημερινά το [γνωστό όλο] κι έτσι, κάτι που σήμερα θεωρείται άγνωστο, αύριο μπορεί να είναι γνωστό. Αυτή η προς ανακάλυψη γνώση αποτελεί το [τώρα άγνωστο όλο]. Τέλος, σύμφωνα με το πρώτο αξίωμα, για τον άνθρωπο θα υπάρχει μέρος του όλου που θα του είναι πάντα άγνωστο, το [πάντα άγνωστο όλο].

Ανταπόδειξη: Αυτή η ανόητη εξίσωση αποτελεί ανθρώπινη αναφορά στο όλο και σύμφωνα με το πρώτο αξίωμα περιέχει σφάλμα όπως φυσικά θα περιείχε σφάλμα και η άρνηση της. Άρα κάθε σχέση της μορφής "Όλο ..." ή "Όλο ..." στερείται νοήματος. Ακόμη, το ότι θεωρήθηκε αβασάνιστα το όλο σαν σύνολο υποσυνόλων εμπεριέχει με τη σειρά του σφάλμα, αφού όπως έχει ειπωθεί και στην παράγραφο (1β) η άγνοια της φύσης του όλου δεν το επιτρέπει.


(4β)
Για κάθε απόδειξη και μία ανταπόδειξη, για κάθε θέση και μία αντίθεση και για κάθε λογικό και κάτι παράλογο. Η ερμηνεία του κόσμου διαφεύγει από την ανθρώπινη λογική μου και είναι ανάγκη να αναπτύξω νέα, ανεξάρτητα "εργαλεία" για να προσεγγίσω το όλο. Πρέπει να ελευθερωθώ από την καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα και από τη γλώσσα της επιστήμης.


(5)
Σ΄ αυτό το σημείο θα εισάγω (επιτέλους) την τέχνη για να μην γίνω περισσότερο γελοίος! Ορίζω το καλλιτεχνικό σύμβολο "" (διαβάζεται: "ισοχρώμα") με το οποίο αντικαθιστώ το μαθηματικό σύμβολο "=" ("ίσον"). Το νέο σύμβολο σημαίνει ισότητα των μελών της εξίσωσης: "Α Β" (διαβάζεται: "Άλφα ισοχρώμα Βήτα") προϋποθέτοντας ότι εμπεριέχεται σφάλμα -που δεν είναι δυνατόν να αρθεί- γιατί το αντικείμενο αναφοράς είναι τώρα άγνωστο και ίσως να παραμείνει πάντα άγνωστο. Έτσι, η ισοχρωματική σχέση: "Α Β" ("Άλφα ισοχρώμα Βήτα") σημαίνει ότι ο όρος Α ισούται με τον όρο Β γιατί έτσι μου αρέσει να το εκφράζω! Ταιριάζει στη φύση μου να αισθάνομαι έτσι τη σχέση των όρων Α και Β παρ΄ όλο που ή ο όρος Α ή ο όρος Β ή και οι δύο όροι είναι έξω από τη φύση μου και πέρα από τη νοητική μου ικανότητα, μνήμη και γνώση. Η σχέση αυτή με εκφράζει καλλιτεχνικά και όχι επιστημονικά. Βεβαιώνει μία υποκειμενική ομορφιά και όχι μία αντικειμενική αλήθεια.

Ένα μπλε αυτοκίνητο και ο μπλε ουρανός έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό (είναι και τα δύο χρώματος μπλε) αλλά δεν είναι ίσα (δεν θα μπορούσαν γιατί έχουν διαφορετική φύση). Η ισοχρωματική σχέση "Αυτοκίνητο Ουρανός" ("Αυτοκίνητο ισοχρώμα Ουρανός") δεν έχει νόημα παρά μόνο συναίσθημα (όπως για παράδειγμα ο στίχος "Να μπορούσα στα σύννεφα να ΄χα εγώ βενζινάδικο", Λ.Νικολακοπούλου, 1997) ενώ η εξίσωση "Αυτοκίνητο=Ουρανός" ("Αυτοκίνητο ίσον Ουρανός") στερείται νοήματος και συναισθήματος στην καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα. Γίνεται φανερό, ότι η ισοχρωματική σχέση που συνδέει γνωστά και οικεία στον άνθρωπο αντικείμενα αναφοράς υποπίπτει στην παρομοίωση, στη μεταφορά και στα οξύμωρα σχήματα λόγου. Στο επίπεδο των εννοιών, των συναισθημάτων και του [πάντα άγνωστου όλου] η ισοχρωματική σχέση "Όλο μπλε" ("Όλο ισοχρώμα μπλε") εκφράζει καλλιτεχνικά και όχι επιστημονικά μία υποκειμενική ασταθή ομορφιά και όχι μία αντικειμενική παντού και πάντα αλήθεια. Άλλωστε, η αντικειμενικότητα, το παντοτινό και το πανταχού παρόν είναι ανθρώπινες εφευρέσεις των οποίων η αξία αμφισβητείται εδώ καθαρά. Ο κόσμος είναι μπλε.


(6)
Η γλώσσα και η γραφή της, προέκυψαν από την καθημερινή συνομιλία που αναπτύχθηκε για να εξυπηρετήσει την εξωτερική επικοινωνία (άνθρωπος με άνθρωπο). Η σκέψη, που είναι εσωτερική επικοινωνία (άνθρωπος με τον εαυτό του), στηρίχτηκε κι αυτή με αφέλεια αποκλειστικά στην ίδια γλώσσα και γραφή. Μ΄ αυτόν τον τρόπο, σκεφτόμαστε σε μία γλώσσα σχεδιασμένη για να προειδοποιεί όταν επίκεινται απειλές (δεινόσαυροι, ληστές, αρρώστιες), να καταδεικνύει καταφύγια και πηγές τροφής και στις μέρες μας, σχεδόν αποκλειστικά, να "εμπορεύεται" τον έρωτα και τον θάνατο.

Ο άνθρωπος σκέφτεται στην καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα και οι σκέψεις του μπορούν να καταγραφούν με τη γραφή της ίδιας γλώσσας. Αυτό φυλακίζει το νου σ΄ ένα στερεότυπο τρόπο λειτουργίας. Ο νους όμως είναι ακόμη βαθύτερα φυλακισμένος στη φυλακή του ανθρώπινου σώματος. Το σώμα επιβάλει περιορισμούς στο νου από δύο οδούς. Από την οδό εισόδου, ο νους δέχεται μόνο όσα μηνύματα συλλαμβάνουν οι αισθητήρες του σώματος. Σκέψου πως θα σκεφτόμασταν αν είχαμε μία επιπλέον αίσθηση που σήμερα μας είναι άγνωστη ή αν μία από τις αισθήσεις που σήμερα οι περισσότεροι θεωρούμε δεδομένη, για παράδειγμα η όραση, απουσίαζε πάντα και από όλους τους ανθρώπους! Αλλά και από την οδό εξόδου, ο νους δεν μπορεί να κατευθύνει το σώμα εκτός των περιορισμένων ορίων της φυσικής αντοχής του. Σκέψου πως θα σκεφτόμασταν αν είχαμε "υπερφυσικές" δυνάμεις, αν για παράδειγμα μπορούσαμε να πετάμε, ή αν δεν είχαμε μια δυνατότητα που μας είναι σήμερα οικεία, όπως είναι η ομιλία!

Ο νους βρίσκεται ταυτόχρονα εγκλωβισμένος μέσα σε δύο φυλακές: Τη φυλακή της καθημερινά ομιλούμενης γλώσσας και τη φυλακή του ανθρώπινου σώματος. Αποδράσεις από τις φυλακές του νου αποτελούν τα συναισθήματα και τα όνειρα.

Οι σκέψεις που κάνει ο άνθρωπος, χωρίς να μπορεί να τις εκφράσει στην καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα, είναι σκέψεις που δεν έγιναν στην καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα και δεν είναι άλλο από τα συναισθήματα. Τα συναισθήματα είναι "απερίγραπτες" σκέψεις που ελευθερώνουν το νου από τη φυλακή της καθημερινά ομιλούμενης γλώσσας.

Οι σκέψεις που κάνει ο άνθρωπος, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τη φύση όπως του την υπαγορεύουν οι αισθήσεις, είναι σκέψεις που δεν μπορούν να εκτελεστούν από το σώμα και δεν είναι άλλο από τα όνειρα. Στα όνειρα και στις παραισθήσεις, τα ταξίδια στο χρόνο και οι υπερφυσικές δυνάμεις αποδεσμεύουν το νου από τη φυλακή του σώματος.


Οι σκέψεις-συναισθήματα και οι σκέψεις-όνειρα, έχουν ανάγκη μία γλώσσα "κατώτερου επιπέδου" από την καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα για να εκφραστούν ισοχρωματικά. Σαν γλώσσα "κατώτερου επιπέδου" νοείται εδώ κάθε γλώσσα με λιγότερη λογική και περισσότερη συναισθηματική οξύτητα στην περιγραφή, που δεν περιέχει παρά μόνο τα στοιχειώδη για να επιτύχει τόσο τη συγκρότηση όσο και την έκφραση μίας σκέψης με απώτερο σκοπό τη συγκρότηση μίας δεύτερης σκέψης που θα στηρίζεται στην έκφραση της πρώτης (αλληλουχία σκέψεων-συναισθημάτων). Αυτή η αναδρομική διαδικασία, που μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο να σκέφτεται και να εκφράζεται με συναισθήματα και με όνειρα, είναι η ίδια που τον οδήγησε να σκέφτεται και να εκφράζεται με λέξεις της καθημερινά ομιλούμενης γλώσσας. Όσο κατώτερου επιπέδου είναι μία γλώσσα τόσο περισσότερες ισοχρωματικές σχέσεις μπορεί να εκφράσει αβίαστα.


(7)
Η γλώσσα, σε όποια μορφή, είναι απαραίτητη για τη σκέψη και δεν είναι αυτονόητο ότι μπορεί να καταργηθεί. Αντίθετα με αυτό που θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς από τα λεγόμενα στην παράγραφο (6), η διαδικασία {(συγκρότηση πρώτης σκέψης)->(έκφραση πρώτης σκέψης)->(συγκρότηση δεύτερης σκέψης)->(έκφραση δεύτερης σκέψης)->....} δεν μπορεί να απλοποιηθεί στη διαδικασία {(συγκρότηση πρώτης σκέψης)->(συγκρότηση δεύτερης σκέψης)->....} γιατί, όπως προκύπτει από την εμπειρία, οι σκέψεις-συναισθήματα καταχωρούνται στη μνήμη ("γράφονται") και ανακαλούνται ("διαβάζονται"). Κατά τη συγκρότησης μιας σκέψης πάνω σε μία άλλη (αλληλουχία σκέψεων-συναισθημάτων), η πρώτη σκέψη ανακαλείται ("διαβάζεται") από τη μνήμη για να συγκροτηθεί πάνω της η δεύτερη σκέψη. Για να συμβεί αυτό, θα πρέπει προηγούμενα η πρώτη σκέψη να έχει αποτυπωθεί με κάποια "γραφή" -άρα και "γλώσσα"- στη μνήμη και επομένως να έχει εκφραστεί. Άρα, αν καταργηθεί η γλώσσα (έκφραση) καταργούνται αυτόματα και οι αλληλουχίες σκέψεων γιατί καταργείται η μνήμη. Ο νους χωρίς γλώσσα και μνήμη περιορίζεται σε απομονωμένα συναισθήματα-εκλάμψεις, αν υπάρχει κάτι τέτοιο και όποια και αν είναι η φύση του.


(8)
Ένα μικρό παιδί, που δεν έχει κινδυνέψει ποτέ μέχρι τώρα, ακουμπάει ξαφνικά το χέρι του στο καυτό μάτι της κουζίνας. Ο αισθητήρας του σώματος του παιδιού (νευρικές απολήξεις) συλλαμβάνει το ερέθισμα (υψηλή θερμοκρασία) και μεταφέρει το μήνυμα στον εγκέφαλο. Τότε, στο νου του παιδιού συγκροτείται για πρώτη φορά η σκέψη ότι κινδυνεύει (που ταυτίζεται με το συναίσθημα του κινδύνου). Αν και το παιδί θα πρέπει πρώτα να μάθει την καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα για να φωνάξει: "Βοήθεια! Καίγομαι!", εκείνη τη στιγμή βγάζει μια άναρθρη κραυγή, εκφράζει τη σκέψη του με σκοπό την εξωτερική επικοινωνία με κάποιον άλλο άνθρωπο (τη "μητέρα"). Όμως, λίγο πριν την εξωτερική επικοινωνία, το παιδί σε μια εσωτερική επικοινωνία με τον εαυτό του δεν "κραυγάζει"! Εκφράζει τις σκέψεις-συναισθήματα του με σκοπό να τις καταχωρήσει στη μνήμη. Αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου να προχωρήσει στις επόμενες σκέψεις-συναισθήματα (αλληλουχία σκέψεων-συναισθημάτων) που θα το οδηγήσουν τελικά στην κραυγή. Η έκφραση των σκέψεων-συναισθημάτων επιτυγχάνεται με τον πόνο που βιώνεται και καταχωρείται στη μνήμη με βιολογικό τρόπο. Ο πόνος δεν υπάρχει στη φύση, ούτε βέβαια και η χαρά. Αυτές είναι "λέξεις" της "εσωτερικής γλώσσας του νου" που σκοπό έχουν την έκφραση των σκέψεων-συναισθημάτων. Το παιδί θα "θυμάται" (διαβάζοντας από τη μνήμη) πόσο και πως "πονάει ο κίνδυνος" (που διαφέρει από το πόσο και πως πονάει το κάψιμο) κι έτσι θα "θυμάται" και το συναίσθημα του κινδύνου.

Η "εσωτερική γλώσσα του νου", αν αναπαρασταθεί με ένα απλοποιημένο μοντέλο, μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελείται από δύο "λέξεις" που είναι ευκολότερο να νοηθούν σαν δύο καταστάσεις: είναι η κατάσταση "μείνε" ("χαρά") και η κατάσταση "φύγε" ("πόνος") με τις εντάσεις τους. Ο πόνος μπορεί να θεωρηθεί σαν απουσία χαράς και η χαρά σαν απουσία πόνου. Ο νους μεταπίπτει συνεχώς από τη μία κατάσταση στην άλλη και από ένταση σε ένταση με σκοπό τη σύνθεση σκέψεων και συναισθημάτων. Κάθε σκέψη και κάθε συναίσθημα είναι μια αλληλουχία μεταπτώσεων από καταστάσεις χαράς σε καταστάσεις πόνου μεταβαλλόμενης έντασης.

Η "εσωτερική γλώσσα του νου" είναι η βάση όλων των άλλων γλωσσών. Είναι κατώτερου επιπέδου από την καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για εσωτερική επικοινωνία (άνθρωπος με τον εαυτό του) και όχι για εξωτερική επικοινωνία (άνθρωπος με άνθρωπο). Η "εσωτερική γλώσσα του νου" είναι η κατώτατη γλώσσα σε λογική οξύτητα περιγραφικότητας που μπορεί να φανταστεί ο άνθρωπος.

Σε ένα πεδίο εννοιών όπου ο πόνος και η χαρά απουσιάζουν (όπως είναι η αντίληψη του όλου) το "λεξιλόγιο" της "εσωτερικής γλώσσας του νου" είναι ανίκανο να αντεπεξέλθει. Έτσι, η αναφορά σε οποιασδήποτε έννοια που ανήκει σ' ένα τέτοιο πεδίο, πρέπει να ανάγεται στις δυνατότητες του νου και να θεωρείται δεδομένο ότι συλλαμβάνεται μόνο ισοχρωματικά.


(9)
Η "ποιητική", η "ζωγραφική", η "μουσική" και όλες οι γλώσσες της τέχνης είναι κατώτερου επιπέδου από την καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα γιατί περιέχουν μεγαλύτερη απροσδιοριστία και παραλογισμό, έχουν συναισθηματική και όχι λογική οξύτητα περιγραφικότητας και είναι γι΄ αυτούς ακριβώς τους λόγους καταλληλότερες για να περιγράψουν ισοχρωματικά τις σκέψεις-συναισθήματα, τις σκέψεις-όνειρα και να αναφερθούν στο όλο.

Η "μαθηματική" γλώσσα, απελευθερώνει απόλυτα το νου από το ανθρώπινο σώμα (όπως και η τέχνη), και δεσμεύει απόλυτα το νου σε στερεότυπα με τη λογική οξύτητα περιγραφικότητας της (αντίθετα από την τέχνη). Γι΄ αυτό το λόγο, μερικοί θεωρητικοί μαθηματικοί συμπεριφέρονται σαν καταπιεσμένοι καλλιτέχνες και μερικοί καλλιτέχνες (κι εγώ μέσα) συμπεριφέρονται σαν καταπιεσμένοι θεωρητικοί μαθηματικοί. Η "μαθηματική" είναι γλώσσα ανώτερου επιπέδου από την καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα και είναι η ανώτατη γλώσσα σε λογική οξύτητα περιγραφικότητας που έχει εφεύρει ο άνθρωπος.

Συνοπτικά, οι γλώσσες που αναφέρθηκαν ως εδώ, διατάσσονται σύμφωνα με τη λογική οξύτητα περιγραφικότητας τους ως εξής:

α.    μαθηματική γλώσσα.................................ανώτατη

β.    καθημερινά ομιλούμενη γλώσσα............ανώτερη

γ.    γλώσσα της τέχνης...................................κατώτερη

δ.    εσωτερική γλώσσα του νου.....................κατώτατη




(10)
Ψάχνοντας τα κατάλληλα "εργαλεία" για να αντιληφθώ ισοχρωματικά το όλο (εσωτερική επικοινωνία), ξεκινάω από την κατώτατη γλώσσα, την "εσωτερική γλώσσα του νου" και προσεγγίζω τη χαρά και τον πόνο στην αμιγή τους μορφή. Σαν να κρατάω μία καρφίτσα και να τρυπάω το δάκτυλο μου:

"Αποκρυπτογραφώ" τις γνωστές σκέψεις και τα συναισθήματα:
- "Πόνος - θάνατoς" "Διαπερνώντας ακαριαία με την καρφίτσα το κρέας
ως την άλλη μεριά"
- "Χαρά - ηδονιστική ανακούφιση" "Αφαιρώντας ακαριαία την καρφίτσα"
- "Κίνδυνος" "Εισχωρώντας αργά την καρφίτσα στο κρέας ολοένα βαθύτερα"
- "Αγωνία" "Διαδοχικά ελαφρά τσιμπήματα που ολοένα επιταχύνονται σε ρυθμό και
αυξάνουν σε ένταση"
- "Γαλήνη" "Διαδοχικά πολύ απαλά, αραιά για πάρα πολύ και πυκνά για πολύ λίγο,
άχρονα τσιμπήματα"

Κι έπειτα "κρυπτογραφώ" νέες σκέψεις και συναισθήματα:
- "Απαλό τσίμπημα, μεγάλη παύση, απαλό τσίμπημα και αμέσως βαθιά διείσδυση της καρφίτσας στο κρέας για μεγάλο διάστημα, έξοδος της καρφίτσας και επανάληψη της διαδικασίας" "επίθεση"
- "Διαδοχικά βίαια μονότονα επαναλαμβανόμενα τσιμπήματα" "επανάσταση"
- "Διαδοχικά απαλά μονότονα επαναλαμβανόμενα τσιμπήματα" "εμμονή"
- "Αργή βύθιση της καρφίτσας οριακά ως τον αφόρητο πόνο, παραμονή για λίγο σ΄ αυτήν την κατάσταση και μετά απότομη αφαίρεση, παραμονή για λίγο σ΄ αυτήν την κατάσταση και επανάληψη της διαδικασίας" "έρωτας"

Στη συνέχεια, χρησιμοποιώ τα κατάλληλα "εργαλεία" για να μιλήσω σ΄ εσένα για το όλο (εξωτερική επικοινωνία). Με τη "γλώσσα της τέχνης" αρχίζω να εκφράζω τη χαρά και τον πόνο όπως ακριβώς τα αντιλήφθηκα προηγούμενα. Σου "μιλάω" με τα πινέλα και με τα χρώματα της ζωγραφικής μου:

- "όλο" "μπλε"
- "σύμπαν" "αποχρώσεις του μπλε"
- "μεταφυσική" "φαντάσματα στο σκοτάδι" "[τώρα άγνωστο] + [πάντα άγνωστο]"
- "θεός" "αφεντικό" "λογική παγίδα στο σκοτάδι" "ανύπαρκτος"
- "ζωή" "ζώα στο φως" "άτακτα λευκά σημεία και ακανόνιστα νήματα διάσπαρτα στο μπλε"
- "εγώ" "εσύ" "όχι καθρέπτης" "μουντζούρες"
- "χαρά" "όχι πόνος" "διακεκομμένη λεπτή γραμμή"
- "θεωρία του Μαρξ" "όχι θεωρία του Φρόιντ" "τοπιογραφία" "όχι προσωπογραφία" "βέλος που δείχνει εδώ" "όχι βέλος που δείχνει εκεί"
- "παραμόρφωση" "όχι μορφή" "όχι όχι παραμόρφωση"
- "απομόνωση" "αδιέξοδος διάδρομος χωρίς οροφή" "καναπές"
- "δημιουργία" "χαρά" "έρωτας" "εσύ κι εγώ" "όχι φωτογραφία" "μια λευκή εκσπερμάτωση στο μπλε" "ζωγραφιά του Modigliani"
- "στειρότητα" "πόνο" "θάνατο" "μόνο εγώ" "μια κόκκινη αιμοραγία στο μπλε" "ζωγραφιά του Bacon"
- "Γιατί υπάρχω;" "ζωγραφιά του Miro!"


(11α)
Είμαι σε θέση να επαναλάβω το πείραμα της παραγράφου (10) και να αναφερθώ στο όλο εκφράζοντας τη χαρά και τον πόνο, όχι μόνο με τα σύνεργα της ζωγραφικής αλλά και με τις κουβέντες της ποίησης ή και με τις χορδές της μουσικής. Με όλες τις γλώσσες της τέχνης, χωριστά ή και σε συνδυασμούς, μπορώ να σκεφτώ, να νοιώσω και να μιλήσω σ΄ εσένα για το όλο. Δεν έχω πια ανάγκη την καθημερινή ομιλία ούτε τα μαθηματικά και τις επιστήμες. Είμαι ελεύθερος!


(11β)

- "όλο" "μπλε"
- "σύμπαν" "αποχρώσεις του μπλε"
- "μεταφυσική" "φαντάσματα στο σκοτάδι" "[τώρα άγνωστο] + [πάντα άγνωστο]"
- "θεός" "αφεντικό" "λογική παγίδα στο σκοτάδι" "ανύπαρκτος"
- "ζωή" "ζώα στο φως" "άτακτα λευκά σημεία και ακανόνιστα νήματα διάσπαρτα στο μπλε"
- "εγώ" "εσύ" "όχι καθρέπτης" "μουντζούρες"
- "χαρά" "όχι πόνος" "διακεκομμένη λεπτή γραμμή"
- "θεωρία του Μαρξ" "όχι θεωρία του Φρόιντ" "τοπιογραφία" "όχι προσωπογραφία" "βέλος που δείχνει εδώ" "όχι βέλος που δείχνει εκεί"
- "παραμόρφωση" "όχι μορφή" "όχι όχι παραμόρφωση"
- "απομόνωση" "αδιέξοδος διάδρομος χωρίς οροφή" "καναπές"
- "δημιουργία" "χαρά" "έρωτας" "εσύ κι εγώ" "όχι φωτογραφία" "μια λευκή εκσπερμάτωση στο μπλε" "ζωγραφιά του Modigliani"
- "στειρότητα" "πόνο" "θάνατο" "μόνο εγώ" "μια κόκκινη αιμοραγία στο μπλε" "ζωγραφιά του Bacon"
- "Γιατί υπάρχω;" "ζωγραφιά του Miro!"

τέλος

Το βιβλίο εκδόθηκε σε 5000 αντίτυπα,
τον Αύγουστο του 2001, στη Ρόδο.
(c)κείμενα & εικονογράφηση: E.M.Σπάρταλης/
επιμέλεια: Πόλυ Χατζημάρκου/ φωτογραφίες: Μ.Ανεζιά/
αγγλική μετάφραση: Ματίνα Χατζημάρκου/
γραφικές Τέχνες: Ειρήνη Βουτυράκη.

download...

• Η φιλοσοφία του μπλε
  αρχείο: MS-WORD 2000
  μέγεθος: 186 KB